第十五节 满洲语的连词
能够把两个或两个以上的词、词组、句子等连接起来,以表示它们之间的相互关系的词叫做连词。根据满语连词的意义,连词可以分为并列连词和主从连词两大类.
一、并列连词
连接句子中同等成分或连接同等分句的连词叫做并列连词.并列连词又可分为联合关系连词,选择关系连词,递进关系连词等.
(一)联合关系连词
jai和,以及 bime而,且
emu derei…… emu derei……一面……一面……,
ememu ……ememu ……有的……有的……,
ememungge ……ememungge ……有的(人)……有的(人)……
1、bayan
bime wesihun. 富而贵。
2、manju gisun jai
nikan gisun满洲语及汉语。
3、tere niyalma emu
derei taqimbi emu derei weilembi
他一面学习一面工作.
4、tere niyalma ememu fonde getuken , ememu fonde hvlhi .
那个人有时候明白,有时糊涂。
5、ememungge uttu gisurembi,
ememungge geli tuttu gisurembi.
有的人这样说,有的人又那样说。
(二)选择关系的连词
eiqi …eiqi … 或…或…
embiqi…embiqi…或…或…
oqibe …oqibe…(或在动词词干上接缀 qibe )或…或 …
1、eiqi emu mudan eiqi juwe mudan gemu ombi
或是一次或是两次都可以。
2、embiqi mukden de
generengge,embiqi halbin de
generengge,gemu sini qiha
dabala.
或是去沈阳,或是去哈尔滨,都是你的意愿罢啦。
3、genere oqibe,generakv oqibe,toktobume gisureqi aqambi.
或是去,或是不去,应该说个确定的话。
4、ubaqi juraqibe,tubaqi juraqibe,geren de alaqi aqambi.
或是从这里起程,或是从那里起程,应该告诉大家。
5、ese embiqi ukqame tuqike embiqi ukame tuqike .
此等人或已走散,或已逃离。
(三)递进关系连词
…sere anggala… inu (geli)…不但…而且…
…dade geli (…dade,geli…)而且(又)…
…teile akv…inu(geli)不仅…而且(又)…
tere dade 而且,且
sere anggala不但
1、tafularakv sere anggala hono basumbikai
不但不劝说,而且要笑话呢
2、bi hukxerakv sere anggala,elemangga
korsome gvnimbi
我不但不感激,反倒怨恨呢。
3、yargiyan be taxan obuqi ojorakv
sere anggala,taxan be yargiyan obuqi inu ojorakv;uru
be waka seqi ojorakv sere anggala,waka
be uru seqi inu ojorakv
不但把真的弄成假的不可以,把假的弄成真的也不可以;不但把对的说成错的不可以,把错的说成对的也不可以。
4、taqin fonjin fulu i
teile akv , yabun tuwakiyan inu sain .
不独学问见长品行也好。
5、olgoxoro
dade geli olgoxoro,ginggulere dade
geli ginggulere.
小心上又小心,谨慎上又谨慎。
6、terei beyeingge be
gvwa niyalma de buhebi,tere
dade,miningge be inu
gvwa niyalma de buhebi.
不但把自己的给别人了,且把我的也给别人了。
二、主从连词
连接主从关系句子的连词叫做主从连词.主从连词又可分为因果关系连词,条件假设关系连词,让步关系连词,转折关系连词,取舍关系连词等.
(一)因果关系连词
seme 因为
ofi ( fi )因为
tuttu ofi 所以
uttu ofi 所以
tuttu 所以
ohode由于
jakade, teni
( tuttu ) 由于、因为
be dahame既然
1、eme be sakdaka seme tuwaxaqi aqambi
因为妈妈老了,应该照顾。
2、simbe ofi bi teni uttu gisurere
dabala
因为是你,我才这样说罢啦。
3、tere nimeku bahabi,tuttu ofi bi terei boode genehe
他得病了,所以我去了他家。
4、bengsen fulu ojoro
jakade , tuttu geren qi qolgoroko .
本领高强,所以出众。
5、 jang loo
hiyan dabuki seme solinjiha be
dahame,muse emu mudan geneki .
长老请拈香 ,我们走一遭。
长老请拈香 ,我们走一遭。
(二)条件假设关系连词
aika…oqi ( ohode或在动词词缀上接缀 qi)如果…则…
aikabade … oqi (ohode或在动词词缀上接缀qi )如果…就…
unenggi …oqi ( ohode或在动词词缀上接缀 qi )如果…则…
…oqi(多用于动词现在将来时,一般过去时,无形态变化动词等之后) 如果…则…
yaya… seme 不管,无论
…ohode,teni
… 只有…才…
1、aika jidere de qihakv oqi , inu damu suweni qiha dabala
.
若不愿来,听尔自便。
2、tondo akdun be da
obure oqi , beye de mangga akv ombi .
主乎忠信,不难行已。
3、aikabade gvnin de teburakvqi
ombio, kiqerakvqi geli ombio.
如果不放在心上可以吗,不努力也可以吗?
4、aikabade ini baru emu gvnin
mujilen i baita be hebdeneqi damu oilori deleri seme jabumbi.
如果去向他商量一个心里事,他只是轻慢的回答。
5、si unenggi sarangge getuken oqi,
uthai minde ulhibume alarao.
你如果果真知道的清楚,就请告诉我吧。
6、bi aika sinde emu baita fonjime
ohode si uthai sarkv sere donjihakv sere baibi erken terken seme mini baru
siltambi.
我如果在你这里问一个事情,你就说不知道没听过平白地向我推脱。
(三)让步关系连词
udu… seme 虽然…
udu …biqibe,inu…虽然…也…
udu …qibe(接缀在动词词干上)虽然…
udu …oqibe,inu…虽然…亦…
udu …seqibe,inu…虽然…亦…
uthai …oqibe即使,纵然
uthai…seme即使
uthai… okini(或在动词词干上接缀kini), inu…即使…也…
…qi(接缀在动词词干上)tetendere既然…
hono…bade ,… ( be ) ai hendure尚且…何况…
1、gebu adali akv biqibe
, daqi gemu emu hala .虽各立名号,实本一姓。
2、udu kooli de aqanarakv biqibe , inu aqara be tuwame akdulaqi ombi .
2、udu kooli de aqanarakv biqibe , inu aqara be tuwame akdulaqi ombi .
虽不符例,亦可酌保
3、mini beye udu buqeqibe , jui bikai . 我身虽死,有子在焉。
4、udu endebuku akv seqibe
, inu ser sere babe
olhoxorakvqi ojorakv .
虽然无过,亦不可不慎其微。
5、udu iqi aqarakv oqibe , inu nikedeme baitalaqi aqambi .
即使不合适,亦得将就着使。
6、uthai mujilen aqabukini , inu beyebe elehe araqi ojorakv
虽然无过,亦不可不慎其微。
5、udu iqi aqarakv oqibe , inu nikedeme baitalaqi aqambi .
即使不合适,亦得将就着使。
6、uthai mujilen aqabukini , inu beyebe elehe araqi ojorakv
即便得志,亦不可自足。
7、bithe
be hono giyangname bahanarakv bade , xu fiyelen arara be ai hendure .
书尚且不会讲,何况做文章。
8、uthai fujin saha seme , gvniqi hvwanggiyarakv dere .便夫人知道料也无妨。
8、uthai fujin saha seme , gvniqi hvwanggiyarakv dere .便夫人知道料也无妨。
9、booi ejen i
takvrara be aliqi tetendere , inu umainaqi ojorakv kai .
既受主人所遣,亦无耐耳。
10、uthai gisurehe
okini, eiqi wei juleri gisurehe bihe.即使是说了,也是在谁的跟前曾说过了的。
11、ai geli, bi damu
age jiderakv ayoo sere dabala, jiqi tetendere, bi urgunjehe seme wajirakv bade
eimere kooli bio.
岂有此理,我只是恐阿哥不来罢啦,既然来了,我高兴还来不及,有厌烦的道理吗?
12、enduringge
niyalma seme hono endebuku be dasaki sere bade, jergi niyalma be ai hendure.
圣人尚且改过,何况是平常人。
(四)转折关系连词
damu 但是,bime 而
gojime 而,elemangga 反而
nememe反到,反而
tuttu seme ( seqibe )然而
uttu bime然而
uttu oqi那么,然则
tuttu bime然而…
sere anggala,uthai …不仅…就…
1、damu anggai iqi gisurehe gojime,
amaga inenggi aqanara aqanarakv babe inu majige bodorakv.
只是随口的说了,而日后成不成一点也不算计。
2、tere erin de dosiqi inu waka,
bedereqi inu waka, damu yasa gehun ojoro dabala.
那个时候进也不是,退也不是,只是瞪着眼睛罢啦。
3、ereqi sain ningge be sabuha
sehede, geli terebe sain sembime, erebe sain serakv kai.
从此以后看到好的时候,又把它叫做好的,而把这个不叫做好。
4、si alime gairakvngge elemangga
dalji akv niyalma de anatambi.
你承担不了的反而推脱到无关的人那里。
5、ineku arga akv, nememe mini baru ten gaimbi .本就无法,反倒望我要准。
6、qira be takara gojime mujilen be sarkv 知面而不知心。
7、si endebuhe bime ,
elemangga gvwa
niyalma be laidambi .
你错了,反到讹别人。
8、mini emgi juwan
juwe aniya tehengge , te juwan boode duin sunja seme hono akv ,buqehengge waka
oqi uthai gurihebi , uttu bime
mini teile meihe butara turgunde taksihabi .
与吾居十二年者,今其室十无四五焉,非死,则徒尔,而吾以捕蛇独存。
与吾居十二年者,今其室十无四五焉,非死,则徒尔,而吾以捕蛇独存。
9、dosiqi inu
joboxombi , bedereqi inu joboxombi , uttu oqi maka ai erinde sebjelembini.进亦忧,退亦忧,然则何时而乐耶?
10、yung
jeo i bigan de enqu haqin i meihe tuqimbi , beye sahaliyan bederi xanyan , orho
moo daribuqi gemu layambi , niyalma be xexehe de
dangnarangge akv , tuttu seme ,
butame bahafi , walgiyafi okto aqabuha de…efujehe yali be
geterembume , ilan haqin i umiyaha be buqebuqi ombi .永州之野产异蛇,黑质而白章,触草木尽死,以啮人,无御之者.然得而腊之以为饵……可以去死肌,杀三虫。
11、dalaha
ehe hvlha i ama ahvn juse sargan be suwaliyame weile tuhebuqi aqambi sere
anggala , uthai ne i jafame
baha yang jeng guwe i jergi duin weilengge okini , gemu holo tuxan be alime
gaifi geli hafan qooha de eljeme iselehe be dahame , inu emu adali suwaliyame
weile tuhebuqi aqambi .
不特首恶之父兄妻子应行缘坐,即如现在拿获之杨振国等四犯,俱曾受伪植,并与官兵抗拒者,亦应一律缘坐。
不特首恶之父兄妻子应行缘坐,即如现在拿获之杨振国等四犯,俱曾受伪植,并与官兵抗拒者,亦应一律缘坐。
(五)取舍关系连词
…v+ra/re/ro anggala
…v+ra/re/ro de isirakv 与其…不如…
1、mekele hvlara
anggala , dolori ejere de isirakv .
与其静念,不如心里记。
2、mini gvninde
ufarabu manggi dahvme gaiqi , musei qoohai hvsun bejobobumbime geli geren i
donjire be sesulabure anggala , tuwakiyaqi ojoro hoton bifi ufaraburakv
de ele belhen bifi jobolon akv ojoro de isirakv.
朕意,与其失之复取,既烦我兵力,又骇众听闻,何如有城可守而勿失,更为有备无虞乎。
3、baita
xanggafi jabqara anggala, deribure onggolo olgoxoro de isirakv. 与其埋怨于事后,不如小心于起初。